Abstract

Bir sözcüğün günlük dildeki karşılığı ile bir alana özgü terim olduğundaki anlamı birbirinden çok farklı olabilir. Bu bölümde; aşağıda ele alınacak terimler konusunda da ne yazık ki, ülkemizde yanlış adlandırmalarla karşılaşmak olasıdır. Bu yanlış adlandırmalar yanlış anlamlandırmalara yol açarak, özellikle ölçme ve değerlendirme alanında, yanlış işlemler yapılmasına neden olabilmektedir. Terim karşılıklarının adlandırılması bu nedenle önemlidir. “Değerlendirme” deyince, ülkemizdeki, özellikle “ısmarlama” ölçme ve değerlendirme kitaplarına ve bunlar ile bağlantılı KPSS vb. kitaplara ve hatta testlerindeki maddelerine bakıldığında, sanki bir “amentü” gibi, “mutlak ve bağıl değerlendirme” tanım ve ayırımlarına rastlanmaktadır. Bu ayırım, işlevsel midir, değerlendirmenin “nasıl” yapılacağı hakkında bir fikir vermekte midir; işlevsel değilse, işlevsel olan nedir? Peki, bir ölçüm sonucu hakkında karar vermek ile bir etkinliğin (örneğin eğitimin) değerlendirilmesi arasında “nüans farkının difrınsı” var mıdır? “Değerlendirme”yi mutlak ve bağıl diye ikiye ayırırsak, “tanı-izleme-nihai değerlendirme”yi nereye koyacağız? Ya, otantik değerlendirme, performans değerlendirmesi,…? Dilimizde ne yazık ki, hem “assessment” hem de “evaluation” için “değerlendirme” karşılığı kullanılageldiğinden ciddi bir karmaşa (“kargaşa” değil, kargaşa, ne yaptığı anlaşılamayan insan veya hayvan çokluğu ile ilgilidir) yaşanmaktadır. Bu iki terim için de aynı karşılık kullanılınca ne olur? Neler olmaz ki?! Öte yandan, bu terimlerin teknik işlem farklılıklarının yanında, “performans değerlendirme”, “iş içinde ve olay anında (authentic) değerlendirme” gibi “nasıl” değil, “ne” sorusuna karşılık olarak kullanılan “değerlendirme” sözcüğü de işin içine girdiğinde terim karmaşası daha da artmaktadır. Bu durum, “analiz” sözcüğünde yaşanan karmaşaya benzemektedir: Analizi teknik anlamda, istatistiksel işlemler olarak da, bir olayın ayrıntılarını irdeleme anlamında da kullanmaktayız. “Test” sözcüğünü, sınav anlamında da, ölçme aracı anlamında da, istatistiksel analiz anlamında da kullanmaktayız. Terim anlamını bozan Türkçe karşılıklara ne yazık ki ülkemizde çok sık rastlanmaktadır (Erkuş, 2000). Ancak, bu durum alanımızda işlem yanlışlarına yol açtığı için biz psikometrist ve ölçme-değerlendirmecilerin, terim karşılıkları konusunda çok titiz davranmamız gerektiğini göstermektedir (Erkuş, 2010). Umarız ki, aşağıdaki kısımlarda, hiç değilse “değerlendirme” konusundaki karmaşayı çözümlemiş oluruz. Bu amaçla ve aradaki ayırımı ayırt etmek amacıyla, daha uygun bir karşılık bulununcaya kadar “assessment”a “değerleme”, “evaluation”a da “değerlendirme” diyeceğiz. Aşağıdaki açıklama ve örnekler, yakında basılacak olan bir kitabımın temelini oluşturan “Erkuş, 2011 Basılmamış Ders Notları”ndan değiştirilerek aktarılmıştır (Bu açıklama, daha önceki yazımda da olduğu gibi, “potansiyel” bir intihali önlemek amacı taşımaktadır; ne yazık ki bu güzel ülkede çok çirkin davranışlarla karşılaşmak -her an- olasıdır). Aşağıda, tartışmaya açık olmakla birlikte, sözü edilen karmaşayı çözümlemek amacıyla yeni tanım ve sınıflamalara yer verilecektir.